Παρατηρώ με δέος είναι αλήθεια, τη διαμόρφωση της αισθητικής τα τελευταία χρόνια. Όχι μόνο όπως αυτή αλλάζει μέσω των έργων τέχνης στους επίσημους και ανεπίσημους χώρους προβολής της, αλλά και μέσω των γκράφιτι, του layout και της εικονογράφησης (Ιλουστρέισον στα elinika) του περιοδικού τύπου.

Τώρα για να πω την αλήθεια έχω διαμορφώσει γνώμη, αλλά νιώθω λίγο άγχος. Με τρώει η αμφιβολία. Αμφιταλαντεύομαι για τις ικανότητες μου ως προς την πρόσληψη των φαινομένων, την ικανότητα ανάλυσης τους και τελευταία ίσως και κυριότερα για την ίδια τη βάση της προσωπικότητας μου. Αν κοντολογίς υπάρχει όντως μια στροφή και «νομιμοποίηση» της ασχήμιας ή αν εγώ είμαι αθεράπευτα συντηρητικός.

Είναι εντυπωσιακό σε κάποιες περιπτώσεις το μέγεθος της προσπάθειας ώστε η εικονογράφηση, το γκράφιτι ή τα έργα τέχνης να δείχνουν άτεχνα, άμορφα, πρόχειρα ή ακόμα και ναΐφ με ένα αδικαιολόγητο (για την όποια αστική κουλτούρα μας) τρόπο. Μάλιστα διαβάζοντας συνεντεύξεις καλλιτεχνών βλέπω μια αγωνία αποκήρυξης της όποιας πνευματικότητας, μια επίδειξη αδιαφορίας, προχειρότητας, αποστασιοποίησης από οτιδήποτε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «υψηλό». Ακόμα και εξιδανίκευση της χαζομάρας και άρνηση τεχνικών δυνατοτήτων, λες και αυτά είναι καταδικασμένα εργαλεία του «συστήματος». Με τέτοιο πρόδηλο τρόπο μάλιστα που αφήνει (εντέχνως?) να εννοηθεί ότι αυτή η στάση είναι πνευματικότερη και καθαρότερη σε σχέση με την «χυδαία μεγαλοαστική» αισθητική.

Μμμμμμ, σε δεύτερη σκέψη μήπως είναι κάπως έτσι? Η αλήθεια είναι ότι η παραπάνω στάση είναι ακριβώς αντίθετη με την κυρίαρχη κοινωνική τάση που αποθεώνει την ομορφιά. Ποια ομορφιά όμως?

Η χρεοκοπημένη, πλαστική αισθητική του beautiful people που αποθέωσε την ομορφιά περιχαρακώνοντας την στο ιδεατό τέλειο σχήμα της πασαρέλας, το μόνο που κατάφερε είναι να δημιουργήσει κιτς metrosexual τέρατα και φωτογραφίες κυριών στα κοσμικά, με ξανθές ανταύγειες που είναι δύσκολο να καταλάβεις αν είναι 18 ή 58 ετών. Και καλά είναι αν είσαι 58 ετών. Αν είσαι 18?

Άλλη μια τάση σαφώς πιο ενδιαφέρουσα και εντυπωσιακή είναι αυτή της ωραιοποίησης και μαζικοποίησης του τρομερού. Κάπου ανάμεσα στο torture garden και την Lady Gaga βλέπω μια προσπάθεια να γίνει το γκροτέσκο οικείο, το τρομακτικό αποδεκτό και καθημερινό.

Προσοχή! Δεν λέω ότι το άμορφο, το γκροτέσκο ή το τρομακτικό είναι επιλήψιμο. Πόσο μάλλον ότι δεν είναι μέρος της τέχνης. Προφανώς και είναι. Ποιος είπε ότι η τέχνη πρέπει να ασχολείται με μόνα εργαλεία το όμορφο και το ιδεατό?
Για διευκόλυνση ας συνοψίσουμε τις παραπάνω περιγραφές, ονομάζοντας’ τες σχηματικά «άσχημο». Αυτό που πρέπει να εξεταστεί λοιπόν έχει να κάνει με τη λειτουργία του άσχημου σήμερα.

Μήπως όλο αυτό είναι μια προσπάθεια ώστε το άσχημο να επικρατήσει ως απάντηση στην αντιαισθητική ομορφιά της κύριας κουλτούρας? Μήπως έχει να κάνει με την εναγώνια αναζήτηση του δυτικού ανθρώπου για νέες απολαύσεις που ίσως κρύβονται στα βάθη του υποσυνειδήτου? Μήπως είναι το αποτέλεσμα μιας πλαστής αίσθησης ελευθερίας που συνδυάζεται με την απενοχοποίηση της όποιας ηδονής?

Πραγματικά δεν έχω ιδέα. Ίσως όλα αυτά να έχουν βάση ίσως και όχι. Νομίζω όμως ότι η όποια προσπάθεια ώστε το άσχημο (ή έστω ο εξωραϊσμός του) να γίνει κυρίαρχο της αισθητικής, είναι άτοπη. Η ασχήμια έξω από το προστατευμένο περιβάλλον της υποκουλτούρας (χρησιμοποιώντας το «υπό» με την έννοια του μικρότερου και όχι του χειρότερου) χάνει την όποια «γοητεία» της. Πλαδαρεύει και γίνεται καρικατούρα του ίδιου της του εαυτού, αφού ως «απαγορευμένο» στοιχείο μπορεί να εξάψει αλλά δεν μπορεί να ενσωματωθεί στη καθημερινή λειτουργία.

Μήπως λοιπόν αντί να κοινωνικοποιούμε το άσχημο ίσως είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να επαναδιαπραγματευθούμε το όμορφο, το οποίο ακόμα και σαν έννοια έχει τόσο συκοφαντηθεί και παραμεληθεί από τους σύγχρονα σκεπτόμενους και δρώντες καλλιτέχνες? Λες και αυτό είναι υπαίτιο της διαστροφής της κύριας αισθητικής, λες και η αποδόμηση του θα μας κάνει σοβαρούς, καταγγελτικούς ή καίριους.

Να αφήσουμε έτσι και το άσχημο να λειτουργήσει ως underground. Με τον τρόπο δηλαδή που ξέρει και μπορεί καλύτερα!