Να ξεκαθαρίσω ότι πάντα είχα μια δυσκολία να ξεχωρίσω ποιοι είναι «οι πνευματικοί άνθρωποι του τόπου που τώρα, στις δύσκολες αυτές στιγμές που περνάει η χώρα θα έπρεπε να βγουν μπροστά, να μιλήσουν, να καταγγείλουν τα κακώς κείμενα και να δώσουν νέο όραμα στους απλούς ανθρώπους». Βέβαια είχα πάντα και μια δυσκολία να ξεχωρίσω τους απλούς ανθρώπους αλλά δεν είναι αυτό το θέμα τώρα.

Με μια πρόχειρη ανάγνωση, με τον όρο «πνευματικοί άνθρωποι» νοούνται οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι. Τώρα ειδικά για τους πρώτους έχω μια αμφιβολία αν μπορούν να αρθρώσουν δημόσιο λόγο για την τρέχουσα κατάσταση αν και η αλήθεια είναι ότι αυτό δεν είναι καν μέρος της δουλειάς τους. Ακριβώς για αυτό είναι καλλιτέχνες. Η όποια φέρουσα μαγεία τους, έγκειται στο γεγονός ότι μπορούν να εμπνεύσουν συναισθήματα με τον συμβολικό τρόπο που η τέχνη καταφέρνει και όχι με την ρητή καταγραφή και λύση των όποιων προβλημάτων. Μην ξεχνάμε ότι ένα από τα χαρακτηριστικά των περισσοτέρων καλλιτεχνών είναι αυτή η αναπηρία τους για γραμμική προσέγγιση των καταστάσεων και η (κάποιες φορές ηθελημένη) αδυναμία τους να ανταπεξέλθουν «ορθολογικά» στο δίπολο πρόβλημα-λύση. Αυτό όμως είναι -κάποιες φορές- και το στοιχείο που τους κάνει να μπορούν να προσεγγίσουν τόσο έντονα το συλλογικό υποσυνείδητο. Αν τώρα καταφέρνουν να ανταπεξέλθουν και στους δύο ρόλους, συνηθέστερα πρόκειται για μετριότατους καλλιτέχνες-αναλητές της «πραγματικής ζωής» και σπανιότερα για ιδιοφυίες.

Τώρα για τους διανοητές δεν μπορεί να πει κάποιος πολλά. Αυτοί είναι πάντα εδώ. Αυτή είναι η δουλεία τους αυτός και ο ρόλος τους. Το ότι εμείς κάποιες στιγμές επιλέγουμε παρασυρμένοι από θετικές συγκυρίες να μην τους εντάσσουμε στον κύκλο ενδιαφερόντων μας, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν. Τα βιβλία τους και οι διαλέξεις τους είναι πάντα εκεί. Αν εμείς τώρα τρέχουμε, λόγω της όποιας πραγματικότητας, περιμένοντας από αυτούς να υπερθεματίσουν βρίσκοντας την λύση, νομίζω ότι έχουμε ποντάρει στο λάθος άλογο. Η δουλεία τους δεν είναι να δίνουν τις σωστές απαντήσεις αλλά να διατυπώνουν τις σωστές ερωτήσεις, ώστε οι κοινωνίες να μπορούν να επιλέξουν  με ανοιχτά τα μάτια ποιες είναι οι λύσεις που τους ταιριάζουν. Πολύ φοβάμαι βέβαια ότι πια, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις και οι σωστές ερωτήσεις έχουν από καιρό διατυπωθεί χωρίς να έχουν πέσει σε εύφορα αυτιά. Το αποτέλεσμα φαίνεται να είναι το πλήρες αδιέξοδο που οδηγεί μόνο σε σπασμωδικές αντιδράσεις.

Για τις «σωστές λύσεις» υπάρχει μια άλλη κατηγορία ανθρώπων που τώρα τελευταία τους ακούω ιδιαίτερα δραστήριους. Δεν είναι ότι δεν τα έλεγαν και παλιά αλλά τώρα είναι πιο επίκαιροι μια που σε αυτούς φαίνεται ότι έχει δοθεί το βάρος για να μας βγάλουν από το αδιέξοδο. Πρόκειται για τους ανθρώπους «της ύλης», τους ανθρώπους της αγοράς. Μετά την παταγώδη αποτυχία του υπάρχοντος πολιτικού κόσμου να εμπνεύσει, φαίνεται ότι ο άχαρος ρόλος της προσπάθειας για να οργανωθεί εκ νέου η κοινωνική συνοχή, έχει πέσει στις «παραγωγικές δυνάμεις» παγκοσμίως. Βιομήχανοι, εργοδότες, οικονομολόγοι, άνθρωποι της αγοράς γενικότερα, που στα χέρια τους έχουν πλέον και το καρπούζι και το μαχαίρι. Αυτοί λοιπόν είναι που έχουν βγει μπροστά, αναλύουν, σκέπτονται και από ότι έχω καταλάβει έχουν βρει, τουλάχιστον για τον τόπο μας, τι πρέπει να γίνει.

Ποιοι είναι όμως αυτοί που καλούνται να καλύψουν το κενό και πόσο καλύτεροι είναι από τους διεφθαρμένους πολιτικούς, τους ανώριμους ακτιβιστές, τους καλοθρεμμένους διανοούμενους και καλλιτέχνες? Υπάρχει εδώ ένα πρόβλημα, γιατί σε αντίθεση με τους παραπάνω, τους ανθρώπους της αγοράς λίγο τους ξέρουμε. Για να μην παρεξηγηθώ, δεν λέω ότι δεν πρέπει να έχουν λόγο ή ότι η αγορά είναι η προσωποποίηση του κακού, τουναντίον. Απλά θα ήθελα να ξέρω λίγα πράγματα παραπάνω για τις δυνάμεις που έρχονται για να πάρουν τα ηνία της κοινωνίας αυτή τη δύσκολη εποχή.

Λίγα πράγματα γνωρίζω για την οικονομική ελίτ της χώρας, ξέρω όμως αρκετά για το ποδόσφαιρό! Ίσως να ακούγεται άσχετο αλλά δεν είναι. Ο κόσμος του ποδόσφαιρου, εκτός από μέρος της κοινωνίας, είναι ένα καλό δείγμα για τον τρόπο που η οικονομική ελίτ δρα διαχρονικά. Συγκρίνοντας τους παράγοντες που είχαν ασχοληθεί στο παρελθόν με αυτό, εκτός από του οπορτουνιστές απατεωνίσκους, θα βρεις κορυφαίες προσωπικότητες του επιχειρηματικού κόσμου. Με μια ποιο προσεκτική ματιά όμως θα δεις πως με τα χρόνια η δράση και ο χαρακτήρας που δείχνουν οι παραπάνω στην κοινωνική ζωή αλλάζει. Έχω ακούσει για τον ιστορικό πρόεδρο του Ολυμπιακού Νίκο Γουλανδρή. Εκτός από πρόεδρος και επιχειρηματίας ήταν και ο ιδρυτής του μουσείου κυκλαδικής τέχνης και γενικότερα η οικογένεια του πέραν της αγάπης για την ομάδα έχει επιδείξει πολιτισμική δράση. Δεν ξέρω αν το ηθικό ανάστημα των επιχειρηματικών του δράσεων (καθώς και άλλων «συναδέλφων του», όπως ο Μπενάκης ή ο Συγγρός) ήταν μεγαλύτερο από των σημερινών, βλέπω όμως ότι είχαν την διάθεση να προσφέρουν κάτι πίσω, κάτι παρά πάνω από το προβλεπόμενο, σε αυτό το τόπο που τους έδωσε την δυνατότητα να εξελιχθούν. Αργότερα η παράδοση της προσφοράς συνεχίστηκε με ένα τρόπο, χωρίς όμως υποθέτω την ίδια ένταση.

Θυμάμαι θύμωνα μικρότερος με την επόμενη γενιά προέδρων, του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού ας πούμε, που προέρχονταν από τις οικογένειες Βαρδινογιάννη και Κόκκαλη. Εκτός από την, κατά την γνώμη μου, ασύδοτη παραγοντική τους συμπεριφορά τους καταλόγιζα και την ελλιπή κοινωνική δράση. Θεωρούσα ας πούμε απαράδεκτο για την οικογένεια Βαρδινογιάννη να χρειάζεται 37 τηλεμαραθωνίους για να φτιάξει ένα νοσοκομείο για παιδία ή που ο Κόκκαλης είχε αρκεστεί σε ένα ίδρυμα με σχετικά μικρή δράση.

Οι καιροί βέβαιά αλλάζουν. Πάντα ο προεδρικός θώκος μιας μεγάλης ομάδας ήταν το μέσο για την λαϊκή αποδοχή των επιχειρηματικών δράσεων και την πίεση προς το κράτος, αλλά μέχρι τώρα αυτό είχε και κάποιο, μικρό έστω, αντίδωρο. Σήμερα κοιτώντας ποιοι βρίσκονται σε αυτές τις θέσεις θα διαπιστώσει κανείς, πέραν της παντελούς έλλειψης ανάγκης για περαιτέρω προσφορά στην κοινωνία, συμπεριφορά (αυστηρά και μόνο) μπουζουκομάγαζου.

Δεν ξέρω τι άλλο επιστρέφει στην κοινωνία ας πούμε ο κος. Βγενόπουλος εκτός από τον ελλιμενισμό των τριών κότερων του, όπως μας ενημέρωσε την ημέρα που πήγε να επισκεφτεί το καμένο κτίριο της Marfin, αλλά εντός και εκτός ποδοσφαίρου δεν έχω ακούσει να γίνονται τίποτα μαζικά εγκαίνια νοσοκομείων και δράσεις για την επούλωση των πληγών της κοινωνίας, τώρα ειδικά που τα πράγματα χειροτέρεψαν.

Δεν ξέρω, το μόνο που ακούω από τον επιχειρηματικό κόσμο είναι νουθεσίες για την αναγκαιότητα οι πολίτες αυτής της χώρας να γίνουν ωριμότεροι. Αλήθεια όμως κατά πόσο οι νουθετώντες έχουν το ανάστημα όχι μόνο να συγκριθούν με τους προκατόχους τους αλλά και να διαμορφώνουν την ατζέντα?