Μην αντιστέκεστε στο σύστημα μέσω της τέχνης, προκαλείτε ζημιά στην αντίσταση!
Η πολιτική τέχνη δεν είναι κάτι καινούριο, τα τελευταία χρόνια όμως ειδικά για όσους ασχολούμαστε με τις σύγχρονες μορφές τέχνης, το πολιτικό μήνυμα, η κοινωνική παρέμβαση και η διαμαρτυρία απέναντι στο «σύστημα» είναι από τα ισχυρότερα κίνητρα δημιουργίας. Κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί ότι πολύ σωστά, αφού οι καιροί είναι δύσκολοι και δουλειά του καλλιτέχνη (μέσα σε άλλες υποθέτω) είναι να εγείρει ερωτήματα για τις κοινωνικές συνθήκες και να ωθεί τον θεατή σε αφύπνιση. Θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι η όποια προσπάθεια αντίστασης από τους ασχολούμενους με την «σύγχρονη τέχνη» δεν έχει θετικό αντίκτυπο? Εξάλλου όλες οι μορφές τέχνης ασχολούνταν ανέκαθεν με την πολιτική πραγματικότητα, με μερικές μάλιστα όπως η μουσική, ειδικά σήμερα, να παίζουν ακόμα πιο δυναμικό ρόλο.
Τελευταία στις παρυφές του κυρίαρχου ρεύματος κυριαρχούν συγκροτήματα που γιγαντώθηκαν, πέραν της μουσικής τους ποιότητας και για τον επαναστατικό και αντιστασιακό τους λόγο. Οι System of a down, οι Rage against the machine αλλά και οι έλληνες Active member έχουν ως κύριο συστατικό τους αυτή την ρητορική. Πολλοί μπορεί να διαφωνήσουν με αυτή, αλλά κανείς δεν λέει ότι τα τραγούδια τους φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα. Οι περισσότεροι αναγνωρίζουν ότι αποτελούν (τουλάχιστον) έμπνευση για νέους κοινωνικούς αγώνες.
Συμβαίνει όμως κάτι αντίστοιχο και με τους εικαστικούς καλλιτέχνες? Προφανώς για κάποιους θεατές, αυτού του είδους τα έργα μπορεί να ωθούν σε ανάλογα συναισθήματα, νομίζω όμως ότι το τίμημα είναι δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με το όφελος.
Το θέμα άπτεται της ηθικής? Όχι ακριβώς. Κάποιος θα μπορούσε να ρωτήσει που παρουσιάζονται και σε ποιους πελάτες (ως επί το πλείστον) απευθύνονται αυτά τα έργα. Μιλάμε για δουλειές που συνήθως εμφανίζονται σε μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις, μπιενάλε και φουάρ που χρηματοδοτούνται είτε από τα κράτη είτε από μεγάλους ιδιώτες χορηγούς, που αν δεν κάνω λάθος είναι το αντικείμενο της κριτικής. Από την άλλη όμως και τα προαναφερθέντα μουσικά συγκροτήματα δεν έχουν μεγάλες εταιρείες που τα στηρίζουν και κυκλοφορούν την δουλειά τους, ποια είναι η διαφορά?
Μεγάλη διαφορά, η οποία έγκειται στην φόρμα, στην απήχηση και στο αποτέλεσμα. Κανένας μουσικός δεν στηρίζεται για την επιβίωση του σχεδόν αποκλειστικά στο σύστημα που τον προωθεί ενώ εκείνος μάλιστα το καταγγέλλει. Κανένας μουσικός δεν μπορεί να ζήσει από τα συμβόλαια του με τις εταιρείες αν δεν πουλάει CD ή (τώρα με τον θάνατο αυτού του φορμά), αν δεν γεμίζει με κόσμο τις συναυλίες του. Κανένας μουσικός δεν φτιάχνει μουσικά ιδιώματα τα οποία έχουν αποδοχή δυσανάλογη με την προβολή που απολαμβάνει από το κράτος ή τις επιχειρήσεις. Θα μπορούσε ένας μουσικός πειραματικής μουσικής που καταγγέλλει κράτη και κεφάλαιο να ενταχτεί στο μεγαλύτερο μουσικό φεστιβάλ που διοργανώνει η χώρα του? Να ζει μόνο από τις παραγγελίες έργων που θα του κάνουν το κράτος και οι ιδιώτες χορηγοί του?
Κυρίως όμως, κανένας μουσικός που επαναστατεί δεν υπολείπεται τόσο σε δημόσια επιρροή από το μέσο που τον προωθεί. Κανείς δεν έχει τόσο ανάγκη αυτά τα μέσα, όσο οι εικαστικοί καλλιτέχνες. Φοβάμαι πως το μόνο που καταφέρνει όταν με τα έργα του εξεγείρεται, είναι να νομιμοποιεί και να τρέφει την ίδια την εξουσία που καταγγέλλει, ώστε αυτή να μπορεί να λέει, ορίστε υπάρχει και η άλλη άποψη και είναι εδώ. Δεν είμαι εξουσία, δεν είμαι δικτατορία, είμαι μέρος του προβληματισμού για την λύση!
Το έχω ξαναπεί, τα εικαστικά απολαμβάνουν μιας περίεργης ασυλίας και μεταχείρισης. Για κάποιο λόγο σήμερα, οποιοδήποτε νέο ρεύμα ή μέσο, γίνεται σχεδόν άμεσα σεβαστό από τους μεγαλύτερους φορείς εξουσίας, που κάνει μετά μια εναγώνια προσπάθεια να το περάσει στις μάζες. Το λογικό δεν θα ήταν κάθε ρεύμα να περνά πρώτα από το τεστ της υποκουλτούρας (όχι με την αρνητική έννοια της υποδεέστερης αλλά με αυτή της μικρότερης) και αργότερα αφού και αν γιγαντωθεί να εναγκαλιστεί και από τους θεσμούς?
Γενικά, οι πλαστικές τέχνες πάντα είχαν μια σχέση εξάρτησης με την εξουσία, είναι όμως νομίζω πρώτη φορά που η τέχνη της επανάστασης καταφέρνει να την αγκαλιάσει σε τέτοιο βαθμό και να την νομιμοποιεί (άθελα της θέλω να πιστεύω) στο μυαλό των θεατών.
Κάθε φορά λοιπόν που βλέπω ένα έργο που διαμαρτύρεται για το Ιράκ ή τα κατεχόμενα μέσα σε ένα μεγάλο μουσείο, σκέφτομαι πόσο καλύτερο θα ήταν να έβλεπα κάτι που να με βοηθήσει στην ενδοσκόπηση. Ποιος ξέρει, ίσως και εγώ να φέρω μέρος της ευθύνης…