Γιόγκα: Γυμναστική, θρησκεία ή φιλοσοφία;
Μερικές σκέψεις με αφορμή την ανακοίνωση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου
Τις τελευταίες μέρες, για ακόμα μια φορά τα τελευταία χρόνια, η Διαρκής Ιερά Σύνοδος (ΔΙΣ) ασχολήθηκε με το θέμα της γιόγκα, χαρακτηρίζοντας την «απολύτως ασυμβίβαστη με την Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη». Ακολούθησε πληθώρα σχολίων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς η είδηση έγινε πρώτο θέμα σε πολλά μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι αντιδράσεις ποικίλες. Από απόλυτη ταύτιση με τις απόψεις της ΔΙΣ, έως χλευαστικές αναφορές εναντίον της: «Μπράβο στην εκκλησία μας, η γιόγκα είναι πρακτική που οδηγεί ύπουλα τους ασκούμενους στο να αλλάξουν πίστη», «Τι δουλειά έχει η Εκκλησία της Ελλάδας με την γιόγκα; Αφού δεν ξέρουν γιατί μιλούν», «Τόσα προβλήματα έχει ο κόσμος, με την γιόγκα βρήκαν να ασχοληθούν;», «Είναι δυνατόν να είναι τόσο οπισθοδρομικοί;» κ.λ.π.
Το γεγονός ότι η Εκκλησία της Ελλάδας ασχολείται με τη γιόγκα δεν είναι ένα αμελητέο γεγονός. Θα λέγαμε μάλιστα ότι αποτελεί τιμή για τους ασχολούμενους με αυτήν την πανάρχαια και παγκοσμίως διαδεδομένη πρακτική το γεγονός ότι η Ελλαδική Εκκλησία αναγνωρίζει την σημαντικότητα και την ευρεία διάδοση της γιόγκα. Και πραγματικά σε αυτήν την έμμεση παραδοχή της, δεν πέφτει καθόλου έξω!
Δυστυχώς σε αντίθεση με την ΔΙΣ που επανειλημμένα, έστω και με αρνητικό τρόπο, βλέπει τη γιόγκα ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μεγάλης μερίδας Ελλήνων, το επίσημο ελληνικό κράτος την αγνοεί συστηματικά παρότι η γιόγκα στην χώρα μας έχει μαζική παρουσία ήδη από την δεκαετία του 1970!
Ο Έλληνας νομοθέτης, ποτέ δεν φρόντισε να ξεκαθαρίσει τους όρους και τις προϋποθέσεις άσκησης της πρακτικής της γιόγκα στην Ελλάδας. Ο Σύλλογος Γιόγκα Ελλάδας, έχει κάνει εντατικές προσπάθειες και επαφές με τις τελευταίες κυβερνήσεις αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει δοθεί καμία λύση, δεν υπάρχει κανένα αποτέλεσμα.
Στην χώρα μας, πρακτικά, η γιόγκα έχει εγκλωβιστεί μεταξύ της νομικής ανυπαρξίας και άσχετων νομοθετημάτων που, όσον αφορά τους αρμόδιους, την ταυτίζουν απόλυτα με την γυμναστική. Κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις απόψεις της Ελλαδικής Εκκλησίας η οποία σημειώνει χαρακτηριστικά πως η γιόγκα «…δεν αποτελεί είδος γυμναστικής».
Τι είναι όμως τελικά η γιόγκα; Είναι γυμναστική, είναι θρησκεία, είναι φιλοσοφία; Είναι ευεργετική, είναι διαβολική, είναι συμβατή ή ασύμβατη με την ζωή ενός πιστού χριστιανού; Είναι μια ασήμαντη πρακτική ή κάτι τόσο σημαντικό ώστε ο ΟΗΕ να ορίσει την 21 Ιουνίου ως παγκόσμια ημέρα γιόγκα;
Επιστρέφοντας στην ανακοίνωση της ΔΙΣ και παρά τους χλευασμούς εναντίων της που έχουν αποτυπωθεί στο διαδίκτυο, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι παρότι η διάθεση της επίσημης εκκλησίας απέναντι στη γιόγκα είναι εντελώς αρνητική, έχει διατυπωθεί με σεβασμό και νηφαλιότητα.Αξίζει να την διαβάσει κάνεις με προσοχή: «… η «Γιόγκα» αποτελεί θεμελιώδες κεφάλαιο της θρησκείας του Ινδουϊσμού, διαθέτει ποικιλομορφία σχολών, κλάδων, εφαρμογών και τάσεων και δεν αποτελεί «είδος γυμναστικής». Ως εκ τούτου επισημαίνει (η ΔΙΣ) για μία ακόμη φορά ότι η «Γιόγκα» τυγχάνει απολύτως ασυμβίβαστη με την Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη μας και δεν έχει καμμία θέση στην ζωή των Χριστιανών.»
Σε αυτήν την ανακοίνωση, η ΔΙΣ είναι πολύ προσεκτική στις διατυπώσεις της, δεν «αφορίζει» τον ασκούμενο (δεν τον αποκόπτει δηλαδή από το ποίμνιο) αλλά του εφιστά την προσοχή, λέγοντας του ότι αυτό που κάνει δεν συνάδει με την χριστιανική πίστη και τον καλεί να αναλάβει την ευθύνη της πράξης του.
Ας αναλάβουμε λοιπόν αυτήν την ευθύνη και ας δούμε αν όσοι ασκούνται στη γιόγκα πράττουν κάτι «ασύμβατο με την Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη».
Αρχικά θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε με την ΔΙΣ, στο ότι η γιόγκα δεν είναι γυμναστική· επίσης θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε, μερικώς, και με το απόσπασμα που αναφέρει ότι «…η «Γιόγκα» αποτελεί θεμελιώδες κεφάλαιο της θρησκείας του Ινδουϊσμού, διαθέτει ποικιλομορφία σχολών, κλάδων, εφαρμογών και τάσεων» Θα ήταν μέγιστη ιστορική διαστρέβλωση να υποστηρίξουμε πως η γιόγκα δεν αποτελεί κεφάλαιο του Ινδουισμού και σίγουρα σημαντική υπεκφυγή αν υποστηρίζαμε ότι εδώ στην Ελλάδα το μόνο που εννοούμε λέγοντας γιόγκα είναι «σωματικές ασκήσεις».
Δεν είναι ψέμα ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μαθημάτων γιόγκα που γίνονται στον δυτικό κόσμο εστιάζει, σχεδόν κατά αποκλειστικότητα, στις σωματικές ασκήσεις (Άσανας) και μερικές φορές, σε αναπνευστικές ασκήσεις που σκοπό έχουν την χαλάρωση και την επαφή με το όλον του εαυτού μας. Μπορούμε να διαβεβαιώσουμε την ΔΙΣ ότι από αυτές τις πρακτικές δεν έχει τίποτα να φοβηθεί ο πιστός. Στο μόνο που αποσκοπούν είναι στην φυσική ευεξία και είναι τόσο συμβατές με την ορθόδοξη πίστη, όσο ένα πρόγραμμα χορού/γυμναστικής και μια διάλεξη για τα οφέλη της υγιεινής διατροφής στην καταπολέμηση του στρες.
Όλα όμως τα παραπάνω, δεν είναι γιόγκα, όπως θα έλεγε και η ΔΙΣ. Η γιόγκα είναι κάτι πολύ περισσότερο. Αλλά όχι απαραίτητα αυτό που φοβάται η εκκλησία της Ελλάδος…
Οι Πατέρες που είναι μέλη της ΔΙΣ, πέραν από ποιμένες του Ορθόδοξου Δόγματος είναι σίγουρο πως είναι και γνώστες των βασικών αρχών των άλλων θρησκειών. Είναι απορίας άξιον πως, ενώ δεν τους διαφεύγει το γεγονός ότι η γιόγκα δεν είναι το «όλον» του ινδουισμού (αλλά αποτελεί κεφάλαιό του), παραβλέπουν, πιθανόν εσκεμμένα, ότι η επιτυχία της γιόγκα σε όλον τον κόσμο οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στο εξής: στο ότι δεν «στέκεται» στον Ινδουισμό αλλά αντλεί από αυτόν και όπως το νερό παίρνει το σχήμα του δοχείου που το φιλοξένει. Έτσι, η γιόγκα μπορεί άνετα να καλλιεργηθεί στο πλαίσιο οποιασδήποτε θρησκευτικής πίστης.
Ο λόγος είναι απλός:Ο πυρήνας της ινδουιστικής θρησκείας είναι η πίστη σε έναν μοναδικό Θεό που καλείται Μπράχμαν ή γενικά Πνεύμα. Ο Ινδός φιλόσοφος ή ο σύγχρονος γιόγκι ενδιαφέρεται για την προσωπική του φώτιση, για την ένωση με το Ανώτερο Πνεύμα. Όπως και ο πιστός χριστιανός, δεν επιθυμεί να γίνει θεός αλλά να ενωθεί με αυτόν. Η γιόγκα, στην βαθύτερη ουσία της και πέρα από τις άσανας, είναι ο δρόμος, ο τρόπος με τον οποίο καταφέρνει να φτάσει ο ασκούμενος στην ένωση με το θείο. Δεν είναι τυχαίο ότι στη RigVeda (ένα από τα ιερά κείμενα του Ινδουισμού) αναγνωρίζονται διαφορετικές εκφάνσεις του Ιερού με τη φράση:
Ekam sat viprah bahudha vadanti (Rig Veda 1-164-146)
Η αλήθεια είναι μία αλλά εμείς της δίνουμε διαφορετικά ονόματα.
Ο ασκούμενος στη γιόγκα χριστιανός, έχει ξεκάθαρη εικόνα για την ταυτότητα του Πνεύματος. Στην Ορθόδοξη χριστιανική θεολογία ο Θεός, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα είναι το Ιερό. Έτσι ο ασκούμενος χριστιανός δεν έχει υποχρέωση, κάνοντας γιόγκα να μιμηθεί «κάποιο πρότυπο που θα τον οδηγήσει αλλού». Αν η γιόγκα είναι «θεμελιώδες κεφάλαιο της θρησκείας του Ινδουϊσμού», τότε είναι εσκεμμένο δογματικό σφάλμα, να αφαιρούμε από την Γιόγκα την ικανότητα της να μπορεί να αποδέχεται οποιαδήποτε έκφανση του Ιερού, όπως αναφέρει το παραπάνω απόσπασμα.
Αν στο επέκεινα, η γιόγκα ως παρακλάδι του Ινδουισμού, αποσκοπεί στο τέλος του αέναου κύκλου των μετενσαρκώσεων, ενώ ο χριστιανισμός αποσκοπεί στην θεία χάρη και σε μια θέση δίπλα στον έναν και μοναδικό θεό, είναι αμελητέο για τον πιστό χριστιανό. Γιατί τελικά και οι δύο πρακτικές στοχεύουν στο να μας εμπνεύσουν να ζήσουμε, εδώ σε αυτή τη ζωή, έναν βίο βασισμένο στην αγάπη και την καλοσύνη. Η γιόγκα, για τους ασκούμενους που την πράττουν ως «κάτι παραπάνω» από σωματική άσκηση, δεν αντικαθιστά τις τελετουργίες και την πίστη της εκάστοτε θρησκείας αλλά, φυσικά δεν αντιτίθεται και σε αυτές.
Όλοι οι μεγάλοι θρησκευτικοί στοχαστές της Δύσης, ακόμα και οι πιο χριστιανοί στην προσπάθεια τους να ερευνήσουν την έννοια του Ιερού, από τον Ρούντολφ Όττο που μιλούσε για τη έννοια του «ὅλως ἄλλου» έως τον Ρενέ Ζιράρ που μελέτησε ανθρωπολογικά την έννοια του Θρησκεύειν, κανείς δεν δίστασε να αναγνωρίσει τις κοινές αναφορές στη βάση όλων των θρησκειών. Πόσο μάλλον εμείς στην Ελλάδα που μπορούμε να καυχηθούμε ότι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και εξέλιξη της Χριστιανικής Σκέψης.
Θα μπορούσε λοιπόν κάποιος να παραφράσει τα λόγια της ΔΙΣ και να υποστηρίξει ότι: «η αρχαία Ελληνική φιλοσοφία αποτελεί θεμελιώδες κεφάλαιο της θρησκείας του Δωδεκαθεϊσμού, διαθέτει ποικιλομορφία σχολών, κλάδων, εφαρμογών και τάσεων και δεν αποτελεί απλά τρόπο του σκέπτεσθαι και ζην. Ως εκ τούτου τυγχάνει απολύτως ασυμβίβαστη με την Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη μας και δεν έχει καμία θέση στην ζωή των Χριστιανών»;
Μάλλον όχι.
Στην διάρκεια της ιστορίας, ο Χριστιανισμός έκανε αμέτρητες προσαρμογές και υιοθέτησε προς όφελός του, χιλιάδες τρόπους σκέψεις και πρακτικές από την ζώσα παράδοση του εκάστοτε λαού. Μπορεί η γιόγκα να είναι ινδική παράδοση, αλλά στον παγκοσμιοποιημένο μας κόσμο, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων. Είναι οξύμωρο, σήμερα, να στεκόμαστε τόσο φοβικά απέναντί σε ζώσες πρακτικές όπως η γιόγκα, που δεν είναι καθόλου επιθετικές απέναντί στη χριστιανική πίστη. Δεν έχει υποπέσει στην αντίληψή μας αξιοσέβαστος γιόγκι που να λέει ότι «ο χριστιανισμός είναι απολύτως ασυμβίβαστος με την πρακτική της γιόγκα».
Δεν έχουμε παρά να αναφέρουμε τι υποστήριξε για τη γιόγκα ο ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι, ενώπιον της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ όταν υπέβαλε το 2014, το σχετικό αίτημα για την καθιέρωση της 21ης Ιουνίου ως Διεθνούς Ημέρας Γιόγκα.«Η γιόγκα είναι ένα ανεκτίμητο δώρο της αρχαίας παράδοσής μας. Δεν πρόκειται για άσκηση, είναι μία διαδρομή, μέσα από την οποία τα άτομα μπορούν να ανακαλύψουν την αίσθηση της ενότητας με τη φύση. Ενσαρκώνει την ενότητα του σώματος και του νου, της σκέψης και της δράσης, της αυτοσυγκράτησης και της εκπλήρωσης, της αρμονίας του ανθρώπου με τη φύση. Σε γενικές γραμμές, είναι μια ολιστική προσέγγιση για την υγεία και την ευημερία. Η γιόγκα μάς βοηθά να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας και μέσω αυτής της αλλαγής να συνδιαλαγούμε με την κλιματική αλλαγή».
Γιατί λοιπόν η Ελλαδική Εκκλησία συνεχίζει να ασχολείται με την γιόγκα; Όπως έχει γίνει εμφανές και σε άλλες περιπτώσεις η ηγεσία της εκκλησίας έχει επιλέξει να λειτουργεί ως ένας οργανισμός που του είναι αδιάφορο αν συρρικνώνεται, αρκεί το εναπομείναν κοινό να είναι απόλυτα πιστό στις προσταγές της.
Είναι λογική, βέβαια, σκέψη ότι κάνοντας γιόγκα κάποιοι ασκούμενοι θα γοητευτούν από την Ινδική φιλοσοφία και θρησκεία. Είναι αναμενόμενο πως κάποιοι λίγοι, θα στραφούν στον Ινδουισμό. Βέβαια η ινδική κουλτούρα δεν είναι απαραίτητα πιο δεκτική από την δική μας. Γι’ αυτούς, η πρακτική της γιόγκα, δεν μετατρέπει τους ασκούμενους σε ινδουιστές. Η εθνικιστική προσέγγιση των πραγμάτων δεν είναι ελληνικό προνόμιο. Για τον ορθόδοξο ινδουισμό, κανένας δυτικός δεν μπορεί να γίνει ινδουιστής, αφού για του Ινδούς: «ινδουιστής γεννιέσαι, δεν γίνεσαι». Όσες άσανας λοιπόν και αν κάνει ένας δυτικός, όσες σχετικές τελετουργίες και να εκτελέσει, πάντα θα είναι εκτός του σκληρού πυρήνα της ινδουιστικής κοινότητας!
Αλλά και πάλι· φοβάται η ορθόδοξη μας πίστη ότι «θα αλωθεί από τον θεό Σίβα και τη θεά Κάλι»; Τι πίστη είναι αυτή που της λείπει η ισχυρή αυτοπεποίθηση και η απόλυτη εμπιστοσύνη στην δική της μεταφυσική ανάγνωση των πραγμάτων; Τι είδους χριστιανός είναι αυτός που μεταστράφηκε στον Ινδουισμό μέσα από την γιόγκα; Ήταν πολύ πιστός και γνώστης της Ορθοδοξίας αλλά ανακάλυψε την υπεροχή του Ινδουισμού ή ήταν αυτό που λέγαμε παλιά «πιστός της ταυτότητας»;
Η Ορθόδοξη πίστη δεν έχει ανάγκη πολέμου για την διατήρηση των κεκτημένων. Ήδη με τη φοβική της στάση, η Ελλαδική Εκκλησία έχει χάσει πολλά. Η ΔΙΣ δεν έχει λόγο να ασχολείται τόσο πολύ με το τι δεν πρέπει να κάνουν οι πιστοί αλλά με τη στάση ζωής που εκείνη προτείνει! Η Ορθόδοξη θεολογία είναι κατεξοχήν θετική θεολογία, ας μην την μετατρέψουμε σε αναχρονιστικό δάσκαλο που κουνά το δάκτυλο με κάθε αφορμή.
Το ζητούμενο είναι, σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο που αλλάζει συνεχώς, η Ορθόδοξη θεολογία να βγει μπροστά και να προτείνει το πανέμορφο όραμα της για τον άνθρωπο και τη ζωή.
Πότε ακούσαμε για τελευταία φορά κάτι που να μας εκπλήξει θετικά από την δράση της επίσημης Ελλαδικής Εκκλησίας; Προφανώς η φιλανθρωπική της δράση είναι αξιέπαινη αλλά η Εκκλησία της Ελλάδας δεν είναι ΜΚΟ. Η διανομή του παγκαριού δεν μπορεί να είναι το κύριο ζητούμενο. Πόσο καιρό έχουμε να δούμε την επίσημη Εκκλησία της χώρας μας να πρωταγωνιστεί σε θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Πόσο καιρό έχουμε να δούμε τους Πατέρες που είναι στην κεφαλή της Ελλαδικής Εκκλησίας να αντλούν από την Ορθόδοξη πίστη και να αγκαλιάζουν με ταπείνωση και όραμα κάθε κατατρεγμένο, ανεξαρτήτως φυλής, κοινωνικής θέσης και σεξουαλικού προσανατολισμού;
Αν οι πατέρες της ΔΙΣ φοβούνται ότι με την γιόγκα κάποιοι θα στραφούν στον Ινδουισμό, παράλληλα, πόσο πιστεύουν ότι με το παράδειγμα τους θα πείσουν αλλόθρησκους ή ετερόδοξους να ενστερνιστούν την Ορθόδοξη πίστη;
Έχουμε την εντύπωση πως για την ΔΙΣ αυτό δεν είναι ζητούμενο. Οι δράσεις των Πατέρων της ΔΙΣ, όπως προαναφέραμε, πολύ συχνά αποπνέουν φόβο ή άγχος για την διατήρηση ενός μικρού αλλά παρεμβατικού ποιμνίου. Ένα άγχος και μια έννοια για την διατήρηση περισσότερο πολιτικής δύναμης παρά μια λαχτάρα για το πώς θα εμπνευστεί και θα εξαπλωθεί η πνευματική κοινότητα.
Το άγχος όμως και ο φόβος του διαφορετικού, δεν είναι καλός σύμβουλος για κανένα χριστιανό. Όσον αφορά τουλάχιστον το άγχος και το φόβο, ίσως ένα καλό μάθημα γιόγκα να μπορεί να βοηθήσει!
Το παραπάνω άρθρο γράφτηκε μαζί με την δασκάλα γιόγκα και αρθρογράφο, Μαρία Χρυσοχεράκη.