Οι κανόνες μένουν πάντα οι ίδιοι. Σχέσεις εξουσίας, παράδοση και αισθητικοποίηση.
Είναι στιγμές που είναι πολύ δύσκολο να μιλήσει κανείς για κάποια θέματα. Κάποιες στιγμές, όχι μόνο το πολιτισμικό υπόβαθρο του γράφοντα, αλλά απλά και μόνο η ίδια του η φύση, τον φέρνουν σε θέση να θεωρείται προκατειλημμένος πριν καν οι πρώτες λέξεις καταγραφούν στο χαρτί.
Ας δούμε μερικές εικόνες.
Η πρώτη είναι η φωτογραφία ενός ζευγαριού ηλικιωμένων μουσουλμάνων, απαθανατισμένους σε μια τρυφερή στιγμή. Εδώ, έχουμε δύο ανθρώπους που μοιράζονται τις ίδιες αξίες για τον άνθρωπο και για το σώμα του. Καλυμμένοι μέχρι το πρόσωπο, χαρούμενοι αλλά στιβαροί. Η παράδοσή τους επιβάλει να μην εκθέτουν το σώμα τους σε κοινή θέα. Κάθε επίδειξη σάρκας, πέραν της αναγκαίας, θεωρείται ότι μπορεί να ξυπνήσει σεξουαλικά ένστικτα, κάτι που σε αυτή την παράδοση θεωρείται καταδικαστέο. Μπορεί κάποιος να συμφωνεί ή να διαφωνεί με αυτές τις αρχές, αλλά δεν μπορεί να παραγνωρίσει ότι εδώ έχουμε μια απόλυτα ίση αντιμετώπιση του σώματος άνδρα και γυναίκας, απέναντι στην κοινωνία και το ιερό. Οι κανόνες, όποιοι και αν είναι αυτοί, είναι κοινοί. Το σώμα δεν πρέπει να αποκαλύπτεται και κυρίως να μην αισθητικοποιείται. Σε αυτή την παράδοση το σώμα μένει κρυφό από την κοινωνία, αφιερωμένο στο θεό και στην ιδιωτική – οικογενειακή ζωή. Μένει κρυφό, ακριβώς γιατί δεν πρέπει να αποτελεί αισθητικό αντικείμενο για τους τρίτους· η ομορφιά του δεν πρέπει να αφορά κανέναν πέραν από το θεό και την οικογένεια.
Αυτή η προσωπική – κοινωνική θέαση των πραγμάτων, με βρίσκει αντίθετο. Αναγνωρίζοντας ότι η θέση μου εκβάλει από το κυρίαρχο δυτικό πολιτιστικό μας υπόβαθρο (όπως ανέφερα και στην αρχή) είμαι σίγουρος ότι εδράζεται σε κάτι παραπάνω από αυτό. Πιστεύω ακράδαντα πως η σχέση του ανθρώπου με το σώμα του, η διαθεσιμότητα του ή μη, το πού και το πότε της παρουσίας του σώματος, δεν πρέπει να ορίζεται ρητά από καμία κοινωνική, θρησκευτική ή πολιτική επιταγή. Κάθε τέτοια επιταγή, στην πραγματικότητα αντανακλά τις σχέσεις εξουσίας που ο άνθρωπος ορίζει για αυτόν και το περιβάλλον του· το σώμα λοιπόν, η πρώτη ύλη της ύπαρξης του καθενός μας, πρέπει να μην υπόκεινται -όσο είναι δυνατόν αυτό βέβαια- σε αυτό το παιχνίδι εξουσίας, είναι στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
Αν δεχτούμε, πάντως, ως μόνη αρχή πολιτισμικού διαλόγου με τις υπόλοιπες κοινότητες ανά τον κόσμο την ισότητα του ανθρώπου απέναντι στον συνάνθρωπο του, ξανακοιτώντας την παραπάνω φωτογραφία, μπορούμε να μιλήσουμε για μια στάση ξεκάθαρα διαφορετική από αυτήν του δυτικού πολιτισμού, αλλά σε κάθε περίπτωση, τίμια απέναντι στην εαυτό της και την κοινωνία όπου ανθίζει.
Μερικές ακόμα εικόνες
Αν δούμε τις φωτογραφίες της, θα διαπιστώσουμε ότι η κα Άντεν, δικαίως βρίσκεται στις σελίδες του Sports Illustrated αλλά και στο εξώφυλλό της Vogue Arabia· είναι μια πραγματικά πολύ όμορφη κοπέλα. Στο εξώφυλλό της Vogue φορά την παραδοσιακή της μαντίλα, ενώ στο Sports Illustrated ένα πολύχρωμο μπουρκίνι που προσπαθεί επιμελώς να κρύψει το εμφανώς καλλίγραμμο σώμα της.
Χαρούμενη για την επιτυχία της έγραψε στο Instagram, «Μην αλλάξεις τον εαυτό σου… Άλλαξε το παιχνίδι!». Πράγματι, η εμφάνιση σε αυτά τα περιοδικά με παραδοσιακή μουσουλμανική περιβολή είναι μια επιτυχία. Κατά πόσο όμως αυτή η επιτυχία «αλλάζει το παιχνίδι»;
Το παιχνίδι στο όποιο αναφέρετε η κα. Άντεν είναι αυτό της αισθητικής. Η προβολή του ανθρώπινου πρόσωπου και σώματος στην κοινωνία ως αισθητικό αντικείμενο. Αυτό όμως είναι ακριβώς το αντίθετο από τις αξίες που ενστερνίζεται το γηραιό ζευγάρι. Το αν το σώμα της νεαρής κυρίας διακρίνεται ή όχι μέσα από το μπουρκίνι είναι αδιάφορο. Η πρόθεση της φωτογραφικής απεικόνισης είναι να παρουσιάσει τη νεαρή κοπέλα στο κοινό, ως μια πολύ όμορφη παρουσία ασχέτως περιβολής. Το θέμα όμως είναι πως αυτή η επιδίωξη συγκρούεται βάναυσα με την ουσία της αυστηρής μουσουλμανικής περιβολής της κας. Άντεν, που δεν είναι άλλη, από την από–αιθητικοποίηση του σώματος. Όπως ένα πιστός χριστιανός που τρώει ένα πλουσιοπάροχο γεύμα θαλασσινών την μεγάλη Παρασκευή, η κα. Άντεν ακολουθεί το γράμμα του νόμου καταργώντας πλήρως το νόημα του.
Στην πραγματικότητα, αυτή η συνεργασία, απλά ανοίγει το παιχνίδι που με μεγάλη επιτυχία παίζει ο δυτικός πολιτισμός εδώ και αιώνες, και σε άλλες αγορές. Τα μεγάλα ΜΜΕ του δυτικού κόσμου δεν έχουν ηθικές δεσμεύσεις. Μπορεί οι φωτογραφίες της κας Άντεν να φαίνονται αντίθετες με την ίδια τη φύση αυτών των περιοδικών αλλά στην ουσία είναι ένα προνομιακό πεδίο για αυτά ώστε να επεκταθούν, αφομοιώνοντας τις τοπικές τάσεις και παράγοντας ένα προϊόν, κατά κάποιο τρόπο, φιλικό, τόσο στο δυτικό όσο και στο αραβικό κοινό. Παίζουν το χαρτί της ενσωμάτωσης ενώ στην πραγματικότητα κυριαρχούν πάνω και στην παλιά και στην καινούρια αγορά, βάζοντας τους θεατές να προσαρμοστούν στις επιταγές των ίδιων των ΜΜΕ που έχουν την δύναμη για να το κάνουν.
Το καινούριο κοινό αισθητικοποιεί αυτό που σκοπός του ήταν να μην είναι αισθητικό και το παλιό κοινό εκπαιδεύεται σε αλλαγές έξω από την κουλτούρα του χωρίς να κάνει και πολλές ερωτήσεις για τη σκοπιμότητα τους.
Όλα αυτά πάντως δεν είναι κάτι καινούριο, είναι φαινόμενα παλιότερο κι από την εποχή που, κάποιοι άλλοι ειδικοί της επικοινωνίας, μετέτρεπαν το κρέας σε ψάρι.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη HuffPost.